Lê Phụ Trần

Lê Phụ Trần (chữ Hán: 黎輔陳, ? -?), tức Lê Tần (黎秦), tự là Kính, người Ái Châu, danh tướng nhà Trần trải các triều Trần Thái Tông, Trần Thánh Tông và Trần Nhân Tông. Sử sách không ghi chép gì về ngày, tháng, năm sinh mất của ông. Trong Đại Việt Sử ký toàn thư, những ghi chép đầu tiên về ông bắt đầu từ năm 1250 và kết thúc vào năm 1278, khi vợ ông là công chúa Chiêu Thánh mất.

Trần Bá Chí căn cứ vào Cổ Mai bi ký và Lê triều miêu duệ cho rằng Lê Tần là con Lê Khâm – dòng dõi của Lê Đại Hành. Lê Khâm là một công thần đầu thời Trần, có công giúp Trần Thừa và Trần Thủ Độ đánh sứ quân Nguyễn Nộn, được phong chức Thượng vị hầu.

Thân thế

Cuộc đời

Tháng 2 năm 1250, vua Trần Thái Tông cho ông làm Ngự sử trung tướng, tri Tam ty viện sự. Ngày 12 tháng 12 âm lịch năm 1257, quân Mông Cổ dưới sự chỉ huy của Ngột Lương Hợp Thaitừ Vân Nam xuôi theo sông Hồng tràn vào Đại Việt. Vua Trần Thái Tông thân hành đốc chiến, xông pha tên đạn. Quan quân hơi núng, vua ngoảnh trông tả hữu, chỉ có Lê Phụ Trần một mình một ngựa, ra vào trận giặc, sắc mặt bình thản như không. Lúc ấy, có người khuyên vua dừng lại để chỉ huy chiến đấu. Phụ Trần cố sức can vua:

“Nay thì bệ hạ chỉ đánh một ván dốc túi thôi! Hãy nên tạm lánh chúng, sao lại có thể dễ dàng tin lời người ta thế!“

Bấy giờ, vua mới lui quân đóng ở sông Lô. Phụ Trần giữ phía sau. Quân giặc bắn loạn xạ, Phụ Trần lấy ván thuyền che cho vua khỏi trúng tên giặc. Thế giặc rất mạnh, vua lại phải lui giữ sông Thiên Mạc. Phụ Trần theo vua bàn những việc cơ mật, rất ít người biết được điều đó. Ngày 24 tháng 12 âm lịch năm đó, sau thất bại tại Đông Bộ Đầu, quân Mông Cổ rút chạy. Tháng giêng năm 1258, vua Trần Thái Tông định công phong tước, ban cho Lê Phụ Trần làm Ngự sử đại phu; lại đem công chúa Chiêu Thánh (tức Lý Chiêu Hoàng) gả cho. Vua nói:

“Trẫm không có khanh, thì đâu có ngày nay. Khanh hãy cố gắng để cùng được trọn vẹn về sau“.

Nhận xét về việc này, Ngô Sĩ Liên viết: Vua tôi nhà Trần coi thường đạo vợ chồng lại thấy ở đây lần nữa.

Cũng trong tháng giêng này, ông cùng Chu Bác Lãm (周博覽) đi sứ sang nhà Nguyên. Lúc này, sứ Nguyên sang đòi lễ vật hằng năm, đòi tăng thêm tiến cống, lung tung không định. Vua sai Lê Phụ Trần đi sứ, lấy Bác Lãm làm phó. Cuối cùng qui định 3 năm một lần tiến cống, coi là thường lệ.

Ngày 24 tháng 2 âm lịch năm 1258, Trần Thái Tông nhường ngôi cho con là Trần Hoảng để làm thái thượng hoàng. Trần Hoảng lên ngôi, tức vua Trần Thánh Tông. Tháng 6 năm 1259, Thánh Tông giao cho ông làm Thủy quân đại tướng quân.

Đến tháng 12 năm 1274, Thánh Tông phong ông làm Thiếu sư, kiêm Trừ cung giáo thụ, tức là thày học của thái tử Trần Khâm (vua Trần Nhân Tông sau này).

Năm 1282, Toa Đô mang quân đánh Chiêm Thành. Trần Nhân Tông sai Lê Phụ Trần mang quân đi giúp Chiêm Thành chống quân Nguyên.

Năm 1287, Thoát Hoan lại tiến sang đánh Đại Việt. Lê Phụ Trần được lệnh mang 3 vạn quân thủy vào trấn thủ Thanh Hóa – Nghệ An. Hai tướng nhà Nguyên là Ô Mã Nhi và Phàn Tiếp định tiến vào Thanh Hóa nhưng thấy quân Trần đã phòng thủ ở đây nên phải thay đổi địa điểm tấn công, quay ra Bắc Bộ.

Gia đình

Vợ: Công chúa Chiêu Thánh Lý thị, tức Lý Chiêu Hoàng (1218-1278). Hai người sống với nhau từ năm 1258 tới năm 1278.
Con trai: Thượng vị hầu Tông.
Con gái: Ứng Thụy công chúa Khuê.

Trần Bình Trọng

PGS Trần Bá Chí căn cứ vào Lê triều miêu duệ và Cổ Mai bi ký cho rằng Lê Phụ Trần là cha Trần Bình Trọng và có thể chính Lê Tông là Trần Bình Trọng vì tài liệu chỉ ghi Lê Phụ Trần và công chúa Chiêu Thánh chỉ có 1 người con trai, không nhắc đến người con trai nào khác.