Tân Chính Vương Nguyễn Phúc Dương là con Thế tử Nguyễn Phúc Hiệu, cháu nội của Vũ vương Nguyễn Phúc Khoát, là em con chú củaNguyễn Phúc Ánh trong lịch sử Việt Nam.
Nguyên cha Nguyễn Phúc Dương là Nguyễn Phúc Hiệu được chúa Nguyễn Phúc Khoát lập làm đông cung nhưng do Phúc Hiệu mất sớm, Phúc Dương khi ấy còn bé nên Nguyễn Phúc Khoát không lập, muốn lấy con lớn nhất là Nguyễn Phúc Luân làm thế tử. Sau khi chúa mất, quyền thần Trương Phúc Loan giam Phúc Luân, lập Nguyễn Phúc Thuần làm vương.
Cuộc đời
Nguyễn Phúc Dương, khi gặp loạn năm Giáp Ngọ (1774), ông theo người chú là Định vương Nguyễn Phúc Thuần vào Quảng Nam.Nguyễn Phúc Chất tâu với Định vương lập ông làm Đông cung thế tử để mưu đồ việc khôi phục và chống lại quân của Hoàng Ngũ Phúc. Mấy tháng sau đó, quân Tây Sơn từ Quy Nhơn kéo ra đánh lấy Quảng Nam, quân chúa Nguyễn đánh không nổi, thua trận rồi lui về đóng ở Trà Sơn. Liệu chống giữ không được, Nguyễn Phúc Thuần cùng người cháu là Nguyễn Phúc Ánh xuống thuyền chạy về Gia Định, trong khi Đông cung Dương được lệnh ở lại trông coi Quảng Nam. Ông đóng ở làng Câu Để, thuộc huyện Hòa Vinh.
Biết ông yếu thế, quân Tây Sơn do Nguyễn Nhạc chỉ huy muốn bắt ông để mượn tiếng sai bảo mọi người, nên đem quân tấn công. Ông bị ông Nhạc bắt đem về Hội An. Tống Phúc Hạp dẫn quân từ Gia Định lấy lại Phú Yên liền sai người đến đòi lại ông Dương. Ông Nhạc phải đưa ông Dương về An Thái. Nguyễn Nhạc lại muốn mượn tiếng ông để thu phục nhân tâm nên đưa về Bồng Giang và gả con gái là Thọ Hương cho ông, và khoản đãi một cách tôn kính. Ông Nhạc còn giả vờ lấy nghĩa phù lập Đông cung Dương để trá hàng, tướng Hạp không phòng bị nên bị đánh bại phải chạy về Vân Phong.
Năm Bính Thân (1776), Nguyễn Nhạc thấy thế lực mình mỗi ngày mỗi mạnh nên tự xưng là Tây Sơn vương, đưa Nguyễn Phúc Dương về chùa Thập Tháp nhưng mùa đông năm đó ông lén trốn về Gia Định. tại đây hai tướng Đỗ Thanh Nhân và Lý Tài đang tranh chấp với nhau, Phúc Dương khuyên Lý Tài rút quân về. Nhờ Lý Tài (là một người Hoa trước đây bỏ Nguyễn Nhạc, theo gíúp Tống Phúc Hạp), Nguyễn Phúc Dương được lập làm Tân Chính vương, rồi tôn Định vương Nguyễn Phúc Thuần làm Thái thượng vương.
Sau Lý Tài bị giết, hai chúa Nguyễn được Trương Phúc Thận cứu, hai bên chia lãnh thổ làm hai, lấy sông Tranh làm ranh giới cùng chống Tây Sơn.
Năm Đinh Dậu (1777) Nguyễn Lữ dẫn quân Tây Sơn đánh Sài Côn, ông bị thua phải lui về giữ Tranh Giang (nay thuộc Tiền Giang).
Nguyễn Phúc Dương thấy quân ít, thiếu lương định chạy vào Bình Thuận hợp binh với Châu Văn Tiếp nhưng chưa thành thì Tây Sơn tấn công Ba Việt. Thấy không thể chống cự được, ông hứa với Nguyễn Lữ là sẽ nạp mình nếu quân và dân trong đồn không bị thảm sát. Tướng Lữ bằng lòng, nhưng ngay năm đó ông và 18 người đi theo đều bị giải về Gia Định sát hại. Tất cả dòng họ chúa Nguyễn cũng đều bị Tây Sơn thảm sát, trừ Nguyễn Phúc Ánh. Ngoài ra, cũng vì Lý Tài đã giúp đỡ chúa Nguyễn Phúc Dương mà quân Tây Sơn cũng giết chết nhiều người Hoa ở cù lao Phố và Gia Định.
Ban đầu, Nguyễn Phúc Dương được ban thụy là Hiếu Huệ vương thờ tại Thái Miếu ở Gia Định. Năm Giáp Tý (1804) vua Gia Long cải thụy là Cung Mẫn Anh Đoán Huyền Mặc Vĩ Văn Mục Vương.
(Nguồn : http://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Ph%C3%BAc_D%C6%B0%C6%A1ng)
LỊCH SỬ VIỆT NAM từ cội nguồn đến năm 1858 (TRANG THỬ NGHIỆM DEMO) 